Podróże Świąteczne: Chanuka na Mapie Tradycji

Energia świąt wypełnia powietrze, a zima maluje nasz świat białą farbą. Zatrzymajmy się jednak, by spojrzeć poza nasze tradycje Bożego Narodzenia, Nowego Roku czy odwiedziny Mikołaja. Pragniemy wyruszyć z Wami w niezwykłą podróż do krajów, gdzie święta zaskakują i bawią, a ich tradycje mają smak egzotycznej przygody. Nie wszędzie zima przynosi śnieg, ale wszędzie niesie ze sobą magiczne obrzędy i niepowtarzalny klimat świątecznej radości.

Zanurzmy się zatem w wir zimowych świąt na całym świecie! Czekają nas opowieści o migoczących światełkach Chanuki, wodnych szaleństwach Songkran, barwnym świętowaniu Kwanzaa i jeszcze wielu innych fascynujących ceremoniach. Gotowi na ekscytującą podróż przez kultury, które nieustannie czynią zimę wyjątkową? To zaczynajmy!

W barwnym krajobrazie kulturowych obchodów na całym świecie Chanuka wyróżnia się jako święto, które promieniuje ciepłem i światłem. Choć nie jest to święto publiczne w Polsce i wielu innych miejscach na świecie, Chanuka zajmuje szczególne miejsce w sercach społeczności żydowskich, łącząc ludzi w radosnym świętowaniu trwającym osiem nocy. Wyruszmy zatem w podróż do serdecznych tradycji i inspirującej historii Chanuki.

Zdziwił Was obraz pączków pod wpisem o Chanuce?

To typowa potrawa żydowska na ten okres, pochodzi z długiej tradycji smakołyków serwowanych podczas Chanuki. Słodkie, puszyste sufganiot, jak nazywane są pączki w języku hebrajskim, stanowią nieodłączny element świątecznych przyjęć. Tradycyjnie nadziewane dżemem, marmoladą lub kremem, sufganiot symbolizują radość i obfitość, przynosząc słodkie wrażenia do świętowania ośmiodniowego festiwalu. To pyszne danie to nie tylko kulinarna rozkosz, ale także słodka tradycja, która łączy pokolenia w okresie świątecznej radości.

Ale wróćmy na chwilę do początku, bo kiedy właściwie odbywa się to święto?

Chanuka, znane również jako Święto Świateł, rozpoczyna się 25. dnia miesiąca Kislev według kalendarza hebrajskiego, zazwyczaj przypadając pod koniec listopada lub na początku grudnia według kalendarza gregoriańskiego. Festiwal rezonuje głęboko w organizacjach prowadzonych przez społeczność żydowską, a niektóre z nich mogą zamknąć swoje drzwi na czas obchodów. W tym roku (2023) święto wypada od wieczora w czwartek 7 grudnia, do wieczora w piątek 15 grudnia.

Zapalanie Menory:

Gdy słońce zachodzi w pierwszym dniu Chanuki, żydowskie rodziny na całym świecie gromadzą się, aby odmówić błogosławieństwa po hebrajsku, przed zapaleniem świateł tradycyjnej menory, czyli chanukii.

Dziewięć ramion tego specjalnego świecznika trzyma światło dla każdej nocy, przy czym jedna świeca jest dodatkowa – dziewiąta świeca zwana shamash jest używana do zapalania pozostałych ośmiu. Każdej nocy dodawana jest nowa świeca, aż wszystkie osiem jasno płonie.

Pisownia:

Wątpliwości związane z zapisem tego słowa wynikają z jego pisowni w języku angielskim: Hanukkah. Wyraz pochodzi jednak od hebrajskiego chanukáh – poświęcenie – w języku polskim zapisuje się go wyłącznie tak: Chanuka.

Małą literą zapisujemy słowo chanukija – świecznik używany podczas święta Chanuka.

Obchody Chanuki wykraczają poza zapalanie świec, obejmując bogatą paletę doświadczeń. Rodziny zbierają się, aby dzielić się pysznymi posiłkami, śpiewać radosne pieśni i bawić się w grę w wirujące koło zwane dreidel. Paczki z pieniędzmi, lub nawet złotymi monetami, zwane gelt, często trafiają do rąk dzieci, dodając element ekscytacji. W wielu domach Chanuka staje się czasem ukochanej tradycji obdarowywania się prezentami.

W niektórych rodzinach wspólnie czyta się fragmenty Starej Księgi zwanej Tanach. Składa się ona z trzech części:

Tora (תורה): Pierwsze pięć ksiąg Biblii hebrajskiej, znane również jako Pięcioksiąg Mojżesza lub Prawo Mojżeszowe. Obejmuje Księgę Rodzaju, Księgę Wyjścia, Księgę Kapłańską, Księgę Liczb oraz Księgę Powtórzonego Prawa.
Neviim (נביאים): Księgi Proroków, zawierające m.in. proroctwa i historie proroków, takie jak Księga Izajasza, Księga Jeremiasza i inne.
Ketuvim (כתובים): Pisma, obejmujące różnorodne księgi, takie jak Psalmy, Przysłowia, Hiob czy Pieśń nad Pieśniami.

Kiedy Żydzi odnoszą się do Starego Testamentu w kontekście chrześcijańskim, używają często terminu Tanach, aby podkreślić, że ich kanon biblijny różni się od kanonu chrześcijańskiego.

Chanuka, znane również jako Święto Świateł, upamiętnia wydarzenia związane z powstaniem Machabeuszy (Makabeuszów) w II wieku p.n.e. Żydzi wówczas wystąpili przeciwko seleuckiemu królowi Antiochowi IV, który zakazał praktykowania judaizmu i zbezcześcił Świątynię Jerozolimską. Machabeusze, dowodzeni przez Judę Machabeusza, odzyskali kontrolę nad Świątynią i rozpoczęli rytualne oczyszczenie oraz ponowne poświęcenie Świątyni w Jerozolimie – ich najświętszego miejsca.

Legendarna opowieść głosi, że podczas tego poświęcenia zaledwie jedna mała kanna (dzbanek) z olejem o świętej pieczęci wystarczyła na zapalenie świecznika przez osiem dni, co było wystarczające do czasu przygotowania nowego oleju. To niewiarygodne wydarzenie uznaje się za cud Chanuki i stanowi centralny motyw tego święta. Dlatego każdego roku, Żydzi obchodzą Chanukę przez zapalanie ośmiu świec menory, jednej każdej nocy, aby uczcić ten cud i symbolizować oświecenie. Ta poruszająca opowieść symbolizuje wytrwałość judaizmu przez próby historii – wytrwałość światła przez wieki.

Lubelscy Żydzi:

Słyszeliście kiedykolwiek określenie „lubelscy Żydzi”? Jest to określenie, które odnosi się do społeczności żydowskiej mieszkającej w Lublinie, miasteczku w Polsce. Historia Żydów w Lublinie sięga wielu wieków i stanowi ważną część historii tego regionu. Lublin, będący miejscem wielokulturowym, był ważnym ośrodkiem życia społeczności żydowskiej przez wiele lat.

W przedwojennej Polsce, przed Holokaustem i II wojną światową, Lublin był jednym z głównych ośrodków żydowskiego życia kulturalnego, naukowego i religijnego. Społeczność ta przyczyniła się do różnorodności kulturowej miasta, a Lublin był jednym z ważnych centrów żydowskiej myśli i tradycji.

Niestety, w czasie II wojny światowej i okresie Holokaustu, społeczność żydowska w Lublinie, podobnie jak w wielu innych miejscach, doświadczyła tragicznego zmniejszenia swojej liczby z powodu nazistowskiej okupacji i ludobójstwa.

Współczesne Lublin zachowuje ślady bogatej historii żydowskiej, a obiekty, takie jak synagogi czy cmentarze, stanowią świadectwo dawnej obecności tej społeczności. Dziś starania podejmowane są również w celu zachowania pamięci o historii i dziedzictwie żydowskim w Lublinie.

Święto Chanuki obchodzone przez lubelskich Żydów było nie tylko wydarzeniem upamiętniającym zwycięskie powstanie, lecz także radosnym świętem, które przypadło w okolicy chrześcijańskiego Bożego Narodzenia, dzieląc z nim kilka wspólnych elementów. Podobieństwo do Bożego Narodzenia przejawiało się między innymi w tradycji rozdawania prezentów, co dodatkowo wzmacniało atmosferę obchodów. Oba te święta, choć związane z różnymi tradycjami i historiami, łączyła chęć dzielenia się radością, bliskością rodziny oraz wspólnego świętowania w duchu pokoju i miłości. To harmonijne współistnienie świąt różnych kultur i wyznań podkreślało piękno zróżnicowanego współżycia religijnego i kulturowego.

Kulinarna Rozkosz w Blasku Tradycji:
Ponieważ olej odgrywa istotną rolę w historii Chanuki, specjalne potrawy przygotowywane na oleju zajmują centralne miejsce na świątecznych stołach rodzin żydowskich. Od chrupkości latkes (placki ziemniaczane) po słodycz sufganiyot (pączki), chrupkość mandelbrot (chleb migdałowy) i aromatyczne rugelach (nadziewane ciastka), te kulinaria stają się ukochanymi przysmakami na terenie całego świata.

Przyjęcie Wolności Religijnej i Wdzięczności:
Obchody Chanuki dzisiaj wykraczają poza radosne świętowanie, rezonując słowami wdzięczności za wolność religijną i modlitwami wdzięczności za przetrwanie wiary. Opowieść Chanuki staje się symbolem nadziei, obrazując zwycięstwo światła nad ciemnością i wytrwały duch narodu.

Celebracja Jedności w Różnorodności:

W miarę zgłębiania tradycji Chanuki odkrywamy bogatą mozaikę dziedzictwa żydowskiego. Podczas gdy większość żydowskich gospodarstw domowych np. w Stanach Zjednoczonych wywodzi swoje korzenie od Żydów aszkenazyjskich (pochodzących głównie z obszarów Europy Środkowej i Wschodniej, takich jak Niemcy, Polska, Rosja i inne kraje), inni z dumą noszą dziedzictwo Żydów sefardyjskich (pochodzących głównie z obszarów Hiszpanii, Portugalii, Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu i regionów bałkańskich).

Merenda, czyli kolacja przynoszona przez uczestników na ostatnią noc festiwalu, prezentuje unikalne kulinaria, również takie jak chrupiące kuleczki serowe i pączki polane miodem, zwane bimuelos, dodając smaczny akcent do świętowania.

Wieczna Tradycja:

W żydowskich społecznościach poza Izraelem zazwyczaj dodawany jest dodatkowy dzień do obchodów religijnych, praktyka zakorzeniona w starożytności, gdy początek miesięcy w kalendarzu żydowskim zależał od widoczności półksiężyca po Nowiu. Początek nowego miesiąca był ustalany przez Sanhedryn, sąd najwyższy starożytnego Izraela w Jerozolimie. Kiedy data była ogłaszana, posłańcy byli wysyłani, aby rozesłać wieści między Żydami mieszkającymi za granicą.

Chanuka w Polsce:

Podczas gdy Chanuka w Polsce nie jest publicznym świętem, to dla społeczności żydowskiej ma szczególne znaczenie, tworząc wspólną więź w trakcie radosnych obchodów trwających przez osiem nocy. Wyruszając w piękną podróż przez tradycje Chanuki, odkrywamy bogactwo kultury, historii i wiary. To święto, które oświetla nie tylko zimowe noce, ale także serca ludzi, celebrując wytrwałość, jedność i wolność religijną.

W Polsce, jako centrum obchodów Chanuki, tradycyjne zapalanie menory stało się symbolicznym aktem łączenia rodzin i społeczności w modlitwie oraz refleksji. Ponadto, kulinarna uczta podczas świątecznych posiłków dodaje smaku i aromatu tradycji, które przetrwały przez wieki. Opowieść o małym dzbanku oleju, który cudownie płonął przez osiem dni (stąd 8 dni Chanuki), przypomina nam o sile wiary i wytrwałości w obliczu prób historii.

Chanuka to również święto jedności w różnorodności, zjawisko podkreślane przez różnice pomiędzy tradycjami aszkenazyjskimi i sefardyjskimi.

Merenda, z jej wyjątkowymi smakami, ukazuje piękno różnorodności kulinarnych tradycji żydowskich, łącząc ludzi w radosnym świętowaniu.

Chanuka pozostaje wieczną tradycją, gdzie światło symbolizuje nie tylko triumf nad ciemnością, ale także wytrwałość wiary w obliczu trudności. Podczas gdy świecimy kolejne świece menory, przypominamy sobie o sile wspólnego świętowania i wartościach, które trwają niezależnie od kulturowych różnic.

Jeśli chcecie pozostać na bieżąco i dowiedzieć się więcej o innych ciekawostkach z różnych zakątków świata, koniecznie zapiszcie się do blogowego newslettera pod tym artykułem! A jeśli macie chwilę, zostawcie mi komentarz – chętnie poznam Wasze refleksje i doświadczenia związane ze świętami!

Na zakończenie chciałabym podzielić się z Wami linkiem do piosenki „Dreidel, dreidel, dreidel”, która jest dedykowana dzieciom w okresie Chanuki. Mam nadzieję, że ta melodyjna nuta dodatkowo rozbawi Wasze serca i sprawi, że zimowy sezon będzie jeszcze bardziej magiczny.

Link do piosenki: „Dreidel, dreidel, dreidel” https://www.youtube.com/watch?v=7RczPreZDFU

Dziękuję jeszcze raz za wspólną podróż po świątecznych tradycjach świata. Do zobaczenia!